Yener ORkunoğlu ve Mihraç Ural; küreselleşme' üzerine sohbetler

Yener ORkunoğlu ve Mihraç Ural; küreselleşme' üzerine sohbetler

Küresellesme
Yener Orkunoglu ve Mihrac Ural Tartışıyor...

Küreselleşme çağından bahsediyorsun. Güzel. Ama ben küreselleşmenin yeni doğmaıdğını, kapitalizmin bir dünya sistemi olarak ortaya çıktığından beri küresel bir sistem olduğunu düşünüyorum. Bu nedenle küreselleşmenin EVRELERİNDEN bahsetmek gerekir.
Bana göre KÜRESELLEŞME 3. evresini yaşıyor. Yani küreselleşmeyi 3 veya 4 evreye ayırmayı öneriyorum.

1. Küreselleşme, merkantilist dönem
2. Küreselleşme, sanayleşme ve meta ihracını içeren dönem
3. Küreselleşme, sermaye ihracı sonrası dönem
4. Küreselleşme, iletişim teknolojisi sonucu ortaya çıkan dönem

Bu söylediklerim sadece bir öneri. Amacım küreselleşmeyi hem tarihsel hem de çeşit bakış açılarından ele alan bir tartışmayı yaratmaktır. Faydalı olursa iyi.

Bir de şunları diyorsun: ‘Arap İslam medeniyetinin açtığı yenileşme çağını sekteye uğratarak başlamış. Fetihçiler, bölgemize ne kültür açısından bir yeniliği, ne dil açısından ne de ekonomik atılım açısından bir perspektif geliştirememiş, bölge halklarını ortak bir değer etrafında toplayabilme kabiliyeti olabilecek bir yönelim sunamamıştır. Bunu anlamak için, bölgemizde 500 yıl hüküm süren Osmanlının dili dahil, her hangi bir etnik öğesi yada ekonomik sunusunun egemenlik altındaki hiçbir millet tarafından ortak bir değer olarak kabullenilmemesine bakmak yeterli olacaktır.’

‘Klasik Ulusçuluk ve Demokratik ulusçuluk’ yazımda, yeni ulus teorilerine dayanarak Osmanlı hakkında yeni bir şey söyledim. Yazı kültürü yaygınlaşmadığından ve ticaret-ve sanayinin gelişim düzeyi ortak bir kültürü ve dili dayatmadığından, Osmanlı, ortak bir dil ve kültür yaratmazdı. Osmanlının, hümanist olduğu ve diğer dillere ve kültürlere KARIŞMADIĞI görüşü, çöpe atılmıştır. Umarım yazımı okurken, bunu keşfetmişşsindir.

Şimdilik bu kadar
Selam ve sevgiler

Yener

Mihrac Ural’dan

Kapitalizmin küreselliği

Değerli Yener,

İletini aldım. Ellerine sağlık.

Kapitalizmin küresel bir sistem olarak belirlemene bazı ihtiyatlarla yakalaşacağım. Küreselleşmenin bir tarihsel evre olarak bu gün için ifade ettiği anlam ile, yüz yıllar gerisinden gelip Sanayi devrimi ile kendini pekiştiren ve dünya ölçeğinde yaygın olan kapitalist üretim arasındaki ayrımı doğru algılamak için, bir ayraç konması gerekir derim. Bir sistemin dünyanın her yerinde var olması, bu gün kullandığımız anlamda bir küreselleşme değildir. Bu yaygınlığın dünya ölçüsünde kendini göstermesi ile küreselleşme çok farklı şeylerdir. Zira köleciliği de, tüm dünyayı saran ve yakın zamana kadar etkinliği hissedilen bir sistem olması itibariyle, “küresel bir sistem” olarak tanımlamak mümkündür. Aynı şey, feodalizm içinde geçerlidir. Hem köleci çağda hem de feodal çağda, her tür ürün ve üretim bilenen sınırlarıyla o günkü dünyanın dört bir köşesinde pazarlanabiliyordu; Finike şarabı ve kil kapları tüm ak deniz havzasında satılıyordu, uzak doğu malları ipek yoluyla dünyanın her yerinde pazarlanıyordu. Buna bakınca eski çağdan beri bu tür ve düzlemde bir evrensellik ve de uygarlık yaygınlığı bulunuyordu. İlk posta teşkilatını ve üniversiteyi kuran Endülüs Arapları, dünyanın her tarafına öğrenci prens ve krallar ihraç ediyordu. Ancak bu gibi evrensel olması kaçınılmaz olan ilişkiler, konumuz olan yeni bir uygarlık ve mülkiyet-üretim ilişkisi anlamındaki küreselleşmeyi tanımlamaz

Kapitalizmin, belirlediğin ilk iki evresinde, hatta üçüncü evresinde de “Küreselleşme, sermaye ihracı sonrası dönem” diye tanımladığın kesitte de, ulus merkezlilik tüm ağırlığıyla olması yanı sıra dünya ölçeğinde yaygınlığı nispiydi; bu dönemde emperyalist sermaye ihracı aracılığıyla dünyanın her alanına bir ahtapot gibi uzanması ayrı, dünyanın büyük bir çoğunluğun hala feodal üretim ilişkilerinde yaşıyor olması, klasik sömürgeciliğin bile ayakta tutuna bilmesi, dünya ekonomisinin birbirine bu günüden çok daha geri bir şekilde ilintili olması vb. durumlar daha ayrıdır. Bu evrenin ne sermaye ihracı ne de teknoloji ihracı, küreselleşmeden kastedilen, dünya ekonomisinin birbiriyle organik bağlanışını göstermez, tanımlamaz. Özellikle II. dünya savaşı sonrası, dünyanın siyasi ve askeri kamplara bölünüşü ve farklı sosyal sistemlere ayrılışı dolaysıyla da, böyle bir şeyden bahsedilemez. Benim algılayışımda, kolektif insan akıl ürünü bilimsel, teknik devrim ve bilgi çağının verileriyle oluşacak ve dünyayı tek bir ekonomiye bağlı hala getirerek yeni bir sosyal sistem ve bu anlamda yeni bir uygarlığı yaratacak olan küreselleşme, kapitalizmin her türünden nitelikçe farklıdır. Tarihin gelişmeleri ve bu güne kadar belirmekte olan ilerlemeler böylesi bir yeni uygarlığın ilk adımlarına işaret etmektedir. Bu da Kapitalizmin hiçbir evresine tekabül etmez. I ve II. Dünya savaşlarının dile getirdiği gerçekler de bunu anlatır.

Bu noktada, dördüncü evre diye tanımladığın “iletişim teknolojisi sonucu ortaya çıkan dönem”in her verisini, bence kapitalizme mal etmemek gerek. Bu evrede yeni doğan ama henüz güçlü olmayan, yeni mülkiyet ve üretim ilişki nüvesini, yeni bir uygarlığın belirtilerinin kapitalizm içindeki hali olarak algılanmalıdır derim. Eskiyen kapitalizmin hala egemen olduğu ancak onun içinden doğan ve daha uzun bir süre at başı yürüyecek olan ve sonunda hakim olacak yeni ilişkilerin ilk nüveleri, ip uçları olarak görmek gerek. Bu açıdan Dördüncü Evreyi de kapitalizmin küreselleştiğine bir veri olarak göstermek imkansız gibi geliyor bana. Bu doğal iktisadi evrimin iç içi gösterdiği gelişmede, iki tür küresellikten bahsetmek bence daha mantıklıdır;biri, bilişim çağının açtığı yolda ikame olmaya çalışan ve tüm insanlığın ortak yeni değerlerini tarihsel bir gelişme olarak tespit eden küreselleşme ki, egemenliği kaçınılmaz olan olumlu küreselleşme budur ve bunun taraftarı ve mücadelecisi olmak gerek, diğeri ise bu gelişmeyi kesintiye uğratmak için siyasi baskı ve dayatmalarını küreselleştiren tutumların insanlığa dünya ölçeğinde yaptığı olumsuzluklarla temsil edilen ve sonuçta mahkum olacak olandır.

Kapitalizme, bir mülkiyet ve üretim ilişkisi olarak ait olan hiçbir şey nitelikçe küreselleşmenin ifade ettiği niteliği tanımlamaz derim. Akademik ölçekte bir belirleme yapılacaksa durum budur. Yok günlük siyasal yazım ve söylemlerde bir tür yaygın olma halini, dünyanın her yerinde etkisini gösterme halini (evrensel siyasi baskılar, savaş dayatmaları , işgaller vb) anlatmak üzere bir olumsuz küreselleşmeyi ifade etmek ise, bizimde yaptığımız bir şeydir. Ancak bunlar, küreselleşmeyi tanımaz.

Bilindiği gibi, Batı uygarlığı her yönüyle (ekonomi, sosyal, siyasal, sanat, kültür vb.) dünyamızın her köşesinde etkin olarak yaşamaktadır. Bir uygarlık olarak diğer tüm uygarlıklar gibi evrenseldir (((Sümerlerin ekim biçim çizelgelerini, 60’lı zaman bölümlemelerini vb..., Firavunların sulama sistemlerini vb... bu gün hala kullananlar ve düne kadar dünyanın her alanında insanlığın kullandığı uygarlık unsurları olarak işlev görmüştür))). Etkin, en önde, en tercih edilen ve bu anlamda “küresel” olan bir uygarlıktır. Ancak bu uygarlığın üretim ilişkileri, her yerde birbiriyle rekabet içinde kendi yeterlilikleriyle kendini sürdürebilir konumda korumaktadır. Henüz üretim sistemi gerçek bir küreselliğe ulaşamamıştır. Şöyle bir örnekle izah etmeye çalışayım, bir ülke ya da ulus ölçeğindeki kapitalist üretimi düşünelim. Ulus ekonomisi ülkenin tüm köşelerine, Pazar açısından egemen olması bir yana, ulusal üretim birbirinin devamı zincir halkaları gibi birbirine bağlanmış durumdadır, bir köşeden elektir enerjisi gelir, bir başka köşeden hammadde gelir, bir başka uçtan işçilerin gücü, bir başka yerden, ulaşım etkinlikleri, bir başka taraftan üretimin bir kısmı ve diğer taraftan üretimin ana gövdesi oturur. Yani üretim ulus çapından birbirinden koparılamaz bir ağla bağlanmış olarak kendini ikame etmiş olur. İşte kapitalizm kendi özelliği dolaysıyla, üretimi bu tarzda, bir ülkede gerçekleştiği gibi dünya ölçeğinde, küreselleştirememiştir diyorum. Üretim ilişkileri ve üretimin dünya çapında küreselleştiği zaman ise o ilişki kapitalize ilişki olmayacaktır. Kapitalizm bu yanıyla (üretim sistematiğiyle) ülkesel, ulusal kaynaklı olmaktan henüz nitelikçe kurtulamamıştır. Doğası gereği de kurtulamayacağı kanaatindeyim, kurtulabileceğini iddia etmek, kapitalizmin insanlığın son uygarlığı, kendi kendini yeniden üretebilen ilk ve son uygarlığı, ölümsüz ve sonsuz uygarlığı olduğunu söylemektir ki, bu tarihin uygarlıklar kanununa ve doğasına aykırıdır. Bu yüzden, Kapitalizmin bağrında doğup büyümekte olan yeni mülkiyet ve üretim ilişkilerini kapitalizmin doğasından ayırarak algılamak çok önemlidir. Bu yeni ilişkilerin özgürleşmesine öznel katkının tek yolu da budur.

Tekrarla, küresel mülkiyet-üretim ilişkisi nüveleri olarak değerlendirilebilecek oluşumlar, kapitalizmin bütün sistemiyle çatışma halinde özgürleşmek, kendine ait kurum, kuruluş, yasa, kültür, sosyal ve siyasal ilişki ikama etme mücadelesini artan oranda vermeyecektir. Feodal dönemin krallıkları altında burjuvazinin durumunu göz önüne getirdiğinde, küresel ilişkilerin kapitalizm egemenliği altındaki konumlarını daha iyi anlamak mümkün olacaktır. Bu çerçeveden kurtulmaya başlayan eğilimlerin hızla kapitalizmi dönüştürmekte, yeni bir uygarlığın nüveleri olarak kendilerini ikame etme durumunda oldukları gözlemlenmektedir. Ve bu gelişmeye karşı kapitalizmin siyasal küreselleşmeyle karşı durma, bastırma çabalarının yükseldiğine tanık oluyoruz. Bir ince çizgiden bahsediyoruz, detayları dile getiriyoruz, yoksa normal bir yazıda “kapitalizmin evrenselliğinden”, “dünya çapındaki işlevlerinden” vb bahsettiğimiz hiçte az değildir. Ancak gerçek bir nitel küresel üretim ilişkisi, kapitalizmin değil onu aşacak olan ve bilimsel teknik devrimin tüm verilerini, bir üretici güç, üretim ve mülkiyet ilişkisi kapsamında ikame edecek olan sistem tarafından gerçekleşecektir. Sanırım böylesi, gelecek bir evrede sınırlar ve onlarla ilgili devlet türleri, yasalar ve kurumlar eski bir tarihin kayıtları olacaktır. Avrupa birliği (tutarlıca devem etmesi için, yeterli nesnel dinamikler bulunuyorsa), böylesi bir adımın, yerel adımı olarak ilk nüveleri için bir başlangıç sayılabilme ihtimali vardır. Bu bile küresel bir üretim ilişkisi ve mülkiyet ilişkisi anlamına gelmez. Bunun dünya ölçeğinde bir adım olması gereklidir. ((( Unutulmamalı kapitalizm feodalizmin bağrında, 800 yıl gibi bir uzun süre, gelişmesini sürdürdü, küresel ilişkilerin de bir süre daha koltuk altında olması kaçınılmaz gibidir )))

Küreselleşmenin ayrıcı özelliği, üretim niteliğinin evrenselleşmesidir. Yani üretimin tek bir coğrafyada kendi kendine yeterli olarak çalışamaz hale gelmesi tüm dünya ekonomik işlerliğinin birbirini tamamlaması ve bunun dışında kalanların var olma şansını kaybetmesidir (yaşarlar ancak dünya üretim ve tüketim mekanizmaları içinde niteliği belirleyecek konumda olamazlar; mesela bu günde organik tarım denilen şey yapılmaktadır. Sende bilirsin ki organik tarım, tarihin en ilkel tarımsal üretimidir, modern aletlerle yapılsa da, köleler, serfler yada tarım işçileriyle yapılsa da küresel üretimin belirleyici biçimi değildir.) Bu günkü verilerle Kapitalizm bu aşamaya gelmemiştir. Üretimin niteliğini belirleyen mülkiyet ve üretim ilişkileridir, (hammaddeler nereden gelirse gelsin, tüketim hangi ölçüde evrensel olursa olsun ki, bunlar, üretimin niteliğiyle ilgili veriler değildir.) Üretimin niteliğiyle ilgili veriler ki , bu bir “fabrika üretimi”dir, kapitalizm için, hammadde+iş gücü+üretim araçları> meta süreciyle temsil edilir. Bu gün bu süreç hala dünyanın dört bir köşesinde, her ülkede bir birinden bağımsız (göreli) gerçekleşebilir ve tüketim metasını üretip tüm dünyaya pazarlayabilir. Elbette ki, bilim ve teknoloji devrimleri, bilgi çağı ve bilginin üretim özellikleri bu sistemi zorlamaktadır ve gerçek anlamdaki küreselleşmeyi, üretimin niteliğini küresel yapmaya, geri dönülmez bir tarzda küreselleştirmeye doğru itmektedir. Zaten tarihin tüm ileri uygarlıkları ya da yeni üretim ilişkileri, eskinin bağrında böyle doğar, onunla uzun bir yolu da birlikte yürür, ama sonunda egemen olur.

Bu sürecin başlangıcında olduğumuzu gözlemlediğimi ifade edeceğim. Bu gün için, belirtmeye çalıştığım küreselleşmenin karşısındaki en büyük düşman kapitalizmdir. Çünkü bilgi çağının verileri üretimin niteliğini değiştiriyor. Mülkiyet daha da küçük parçalara bölünüyor, ileri teknoloji devreye girerek bu küçük mülkiyete inanılmaz bir üretim dinamiği kazandırıyor, bilgi üretimi diye bir olgu gelişti ve bunun üretimi artık bir fabrikada, kapitalist meta gibi üretilemiyor. Alınıp satılıyor ama kapitalist meta üretim tarzıyla üretilmiyor. Bilgi kapitalistlerin gölgesi ve kararları altında üretilse de onların üretim sistemine ait bir meta olarak üretilmiyor, kendine özgü ilişkileriyle kendini ayırıyor. Bilgi üretiminin niteliği tamamen değişik. Kolektif insan akıl birikimlerinin evrensel dönüşümünü iletişimini gerekli kılıyor. Bunun sonucu sanal bilgi ve sanal üretim denilen ve hızla evrensel üretimin omurgası haline gelmeye başlayan hiç bilmediğimiz yepyeni bir nitelik gelip kendini dayatmaya başladı. Bu gelişmeler (daha binlerce şey eklenebilir) kapitalizmi daha huysuz, siyasi tekelciliğe daha da eğilimli, küresel ölçekte daha sert ve acımasız bir tarzda eskimiş üretim tarzını koruma güdüsüyle davranır olmaya götürmüştür. Bilişim çağının verilerini olduğu gibi üretim sürecine sokması halinde,sisteminin tamamen dağılacağını sezinledikçe daha da tutucu davranıyor. Tıpkı, feodallerin verimsiz dev arazileri karşısında, nispeten küçük özel toprak mülkiyeti üzerinde yapılan, aletli ve kimyasal kapitalist tarımsal üretimin inanılmaz başarısı, bir başka düzlemde kapitalist üretime karşı küresel üretim tarafından icra edilmektedir. Bu da kapitalist üretimi boğmakta, siyasal müdahalelerle bu sürecin egemen olması engellenmektedir. İnsanlık için inanılmaz bir ilerleme sağlayacak, maliyetleri düşürecek, üretimi artırıp sosyal karakterini derinleştirecek küresel üretim kapitalizmin engelleriyle boğuşmak mecburiyetinde kalmaktadır. Bu gerici girişimler zaman zaman, tüm insanlığa yıkıcı sonuçlar dayatıyor. II. dünya savaşında bu yana inanılmaz sayıda bölgesel savaşların körüklenmesi ve Afganistan, Irak gibi büyük operasyonlar, bunun yakından ilgili yanlar taşıyor.

Bana göre kapitalizm, feodalizmin bağrında gelişirken feodal büyük toprak mülkiyetin ve üretim tarzını nasıl ki, daha küçük ama daha üretken mülkiyet ilişkisiyle, feodallerin boyun bağı haline getirdiyse, bu yeni tarihsel gelişme, gerçek küreselleşme de, kapitalist mülkiyet ilişkilerini, üretim ilişkilerini kapitalistlerin boyun bağı haline getirmektedir (işin başında olduğumuzu unutmadan). Şu an tüm verileri ortaya çıkmış değil, tıpkı 14-15. Yüz yılda kapitalizmin feodal sistemdeki hali gibi bir aşamadayız denilebilir (zamanın akış tarzının bu çağda çok hızlı olduğunu aklımızdan çıkarmadan, geçmişin yüz yılları bu kesitte on yıllar gibi değerlendirilebilir).

Yeni süreci tanımlayacak formüller önermek ve formüllerle çok karmaşık bir süreci basitleştirmek benim algılayış sınırlarım içinde olmasa da, kendimi bir falcı edasına koyup,anlatımlarımın daha basit algılanışı için, şöyle bir formül önerilebilir; Dev ve hantal “fabrika üretimi”nin aşılarak, ulus özelliği olmayan ve ulusal bir devlete bağlı bulunmayan (!) daha dar bir mülkiyet ve üretim ilişkileri ortamında, bilgi emeği (!) (bilgi+iş gücü)+Sanal madde+sanal bilgi>sanal üretim >>>> hammadde+iş gücünü tamamen tali palana itmiş, ileri yüksek teknoloji> kullanım değeri ağırlıkta ürün diye, formül önerisine bir giriş sunulabilir ((( samimi olarak belirteyim, gelecek üretim ilişkisi için bir formül önermek çok erken ve bunu erken yapmak ta ciddi bir çaba olmasa gerek derim, ben bu formülle, kapitalizmle farklı olacağı vurgusunu pekiştirmek amacını taşıdım. Formülde yer alan “sanal” tanımlamaları, sürecin tanımlanması açısındandır, bu formülün son halkasında bir üretim olacaktır ve insanlar, gerçek anlamda, yiyip, içip, giyinip, binip vb. tüketeceklerdir. Ancak dünya ekonomisinde, ulus ya da ülke sınırlarında yapılan, tamamlanabilen bir üretimin dünya çapında yaşama şansı imkansız olacaktır, el işçiliğinin fabrika üretimi karşısında uğradığı hezimet gibi, fabrika üretimi de küresel üretim karşısında hezimete uğrayacaktır))). Dikkat et bu formül bile kavramsal açıdan kendini kapitalist düzlemden kurtaramamıştır, nedeni de, henüz bu verilerin tüm yönleriyle açığa çıkmamasıdır. Gelecek kuşaklar, bunu tanımlamakta güçlük çekmeyecektir umarım. Bununla ilgili olarak, “devrimcilik ve devletçilik” başlıklı makalede ve diğer her makalelerimde vurgularla bunun üzerinde durdum.

Ayrıca, bana göre kapitalizm (ya da emperyalizm), küreselleşmeye karşı amansız bir savaş içindedir. Bunun en tipik ifadesi, bilim ve teknoloji devriminin doğal sonuçlarına götürmemesi, iktisadi açıdan dizginlemesi ve tekel, tröst, holding gibi ulusal sınırları da aşan, dev ekonomik etkinliklerin artan karları için siyasal küreselleşmeyi, yani siyasal kararları tüm dünyaya rağmen ve ona karşı kullanma çabası içindedir. Yeni bir uygarlığın, eski uygarlık içinde gelişirken, bir dönem iki zıt ilişki sisteminin birlikte yürümesi görüntüsü içinde bir geçiş süreci yaşanmasına karşın, Sistemini dönüştürme kapasitesine sahip olamayan kapitalizmin gösterdiği siyasal ve askeri direniş, dünyamızın tüm dengelerini de alt-üst ettiği gözlenmektedir. Ekonomik gelişmelerin dayattığı, yeni evrensel kurum ve kuruluşlar, mantar gibi türeyip yerleşirken emperyalistlerin, çıkarlarıyla çeliştiği noktada bu tür kurumları nasıl işlevsiz kıldığı ve bunların yaptırımlarından kaçınmak için türlü yöntemlere baş vurduğu gözlemlenmektedir. Ancak binlerce unsuruyla sıralanabilecek bu türden veriler, nesnel, ekonomik, bilimsel ve teknolojik ilerlemelerin üretim ilişkilerinde gerekli dönüşümü sağlayana kadar geçecek olgunlaşma ve egemen olama sürecinde, kapitalizmin gerici bir siyasal küresel dayatmalara, tek kutuplu adaletsiz bir dünyada ısrara devam edeceği açıktır. (bu sürecin süresi kolektif insan aklının etkin ve yoğun bilimsel üretimlerine, bu üretimlerin üretim tarzında yapacağı etkin ve geri dönülmez dönüşümlere ve bunların yaşamda ikamesi için gerekli öznel, ilerici mücadelenin etkinliğine bağlı olacaktır)

Satırlarımı sonlarken,

bu konudaki belirlemelere ısrarlı yaklaşımımın, belki bu günden yarına hiçbir faydası olmayacaktır. Doğmamış bebeğe don biçmek gibi bir şey. Ama aydınlanmanın başka yolu yok, düşünmek, yazmak, tartışmak, eleştirmek, değiştirmek, etkin ve edilgen olmak hepsi bir arada. Bu konulara öncelikle özgürlükçü, ilerici, demokrat, devrimci kesimlerin çok kafa patlatmaları gerek diyorum. Aksi durumlarda, bir bunalım ve çöküş sürecinde kafaların nerelere kadar dağılacağını kestirmek kolay olmayacaktır.

Taleplerimiz haklı ise, o taleplere uygun önermelere de sahip olmalıyız. Bunun için bu tartışmaları kesilmeden yapmakla yükümlü olduğumuzu hissediyorum. Gerçi bizim iletilerimiz birer hatırlatma sınırında duruyor. Bu bile, okuyucuya ulaşırsa, bir gün, bir yerde, satır aralarında da olsa, hakkettiği yeri bulmakta geç kalmaz.

(.............)

Azizim,
iletimin sonunda güzel çalışmaların için bir kez daha ellerine sağlık diyorum.

Baki selamlar. Mihrac Ural

Derleyen:Faiz CEBIROGLU